Podstawowe informacje o nietolerancji laktozy

Nietolerancja laktozy u niemowląt – co musisz wiedzieć?

• Nietolerancja laktozy u niemowląt zdarza się rzadko.
• Objawy nietolerancji laktozy można łatwo pomylić z dolegliwościami wynikającymi z częstszej u niemowląt alergii na białka mleka krowiego.
• U najmłodszych dzieci nietolerancja laktozy najczęściej ma charakter przejściowy i pojawia się na skutek chorób powodujących stany zapalne jelit, np. jako powikłanie po tzw. grypie żołądkowej.
• Występowanie objawów nietolerancji laktozy u dziecka stanowi wskazanie do konsultacji z pediatrą i podjęcia diagnostyki.

Czym jest nietolerancja laktozy?

Nietolerancja laktozy jest rodzajem zaburzeń, które polega na problemach z trawieniem laktozy, czyli cukru naturalnie występującego w mleku ssaków (m.in. mleku krowim, owczym, kozim, a także mleku kobiecym). Do trawienia tej substancji potrzebny jest enzym nazywany laktazą, wytwarzany w jelicie cienkim. Przyczynę nietolerancji laktozy stanowi niedobór wspomnianego enzymu.

Co dzieje się po spożyciu mleka, gdy brakuje laktazy?

W przypadku braku dostatecznej ilości enzymu laktazy, cukier mleczny nie wchłania się prawidłowo. Za sprawą obecnych w jelitach bakterii zaczyna fermentować. W tym procesie wytwarzają się gazy, których nadmiar stanowi jeden z objawów nietolerancji laktozy. Na skutek zaburzeń trawienia laktozy pojawiają się także inne dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, m.in. bóle brzucha i biegunki.

Czy nietolerancja laktozy u niemowląt jest częsta?

Nietolerancja laktozy najczęściej rozwija się u dorosłych. Relatywnie rzadko obserwuje się przypadki tych nieprawidłowości u dzieci poniżej 5. roku życia. Mogą one jednak wystąpić w każdym wieku, również u niemowląt.

Rodzaje nietolerancji laktozy

Na czym polega wtórna nietolerancja laktozy u niemowląt?

Rozpoznawana wśród najmłodszych dzieci nietolerancja laktozy może mieć charakter wtórny, czyli pojawiający się jako skutek innych chorób. Najczęściej związana jest wtedy z występowaniem stanu zapalnego w obrębie jelit. Z tym typem nietolerancji laktozy u niemowląt możemy mieć do czynienia m.in. po przebyciu przez dziecko zakażenia przewodu pokarmowego (tzw. zatrucia pokarmowego) lub na skutek kontaktu z alergenem u malucha z nieleczoną alergią pokarmową lub ciężką postacią alergii na pokarm. W zdecydowanej większości przypadków wtórna nietolerancja laktozy jest przejściowa. Mija wtedy po kilku tygodniach po ustąpieniu stanu zapalnego jelit. W tym czasie dochodzi do odbudowy zniszczonych komórek odpowiedzialnych za produkcję enzymu - laktazy.

Na czym polega pierwotna nietolerancja laktozy u niemowląt?

Pierwotny typ nietolerancji laktozy jest niezwiązany z innymi chorobami. U niemowląt zdarza się znacznie rzadziej niż typ wtórny. Ma charakter warunkowany genetycznie, a więc jest dziedziczona po rodzicach. Osoba z pierwotną nietolerancją laktozy przewlekle nie produkuje wystarczającej ilości potrzebnego enzymu. Co do zasady zaburzenia nie przemijają, jak to zdarza się często w przypadku typu wtórnego.

Czym jest noworodkowa nietolerancja laktozy?

Wyróżniamy jeszcze jeden typ zaburzeń związanych z nieprawidłowościami w trawieniu cukru mlecznego - noworodkową nietolerancję laktozy, inaczej nazywaną także rozwojową nietolerancją laktozy. Dotyczy ona części niemowląt urodzonych przedwcześnie i ma charakter przemijający - trwa zazwyczaj tylko przez krótki czas po przyjściu na świat. Wynika z niedojrzałości przewodu pokarmowego wcześniaków.

Objawy i diagnostyka

Jakie objawy daje nietolerancja laktozy u niemowląt?

Typowe dla nietolerancji laktozy jest występowanie dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Pojawiają się one najczęściej w czasie od 30 minut do 2 godzin od spożycia mleka lub zawierających je produktów. Do objawów, które można zaobserwować u niemowlaka z nietolerancją laktozy należą:

• Wzdęcia i nadmierne gazy,
• Kolkowy ból brzucha,
• „Przelewanie” w brzuchu,
• Oddawanie wodnistej kupki o kwaśnym zapachu,
• Nudności.

Jak rozpoznaje się nietolerancję laktozy u niemowląt?

Do rozpoznania nietolerancji laktozy u niemowlaka wykorzystuje się przede wszystkim badanie laboratoryjne pH kału oraz próbę prowokacji. Próba prowokacji polega na tymczasowej eliminacji laktozy z diety dziecka (zwykle na okres około 2 tygodni), a następnie jej włączeniu do żywienia malucha. Brak objawów po wykluczeniu laktozy i powrót dolegliwości po ponownym podaniu produktów zawierających cukier mleczny świadczy o nietolerancji laktozy.

Czy u niemowląt przeprowadza się wodorowy test oddechowy?

Jednym z typowych badań wykonywanych przy podejrzeniu nietolerancji laktozy jest wodorowy test oddechowy, jednak nie przeprowadza się go u niemowląt. Badanie można wykorzystać dopiero u dzieci w starszych grupach wiekowych.

Nietolerancja laktozy czy alergia na białka mleka krowiego – jak to rozpoznać?

Nietolerancja laktozy często utożsamiana jest przez rodziców z alergią na białka mleka krowiego. Zarówno pierwszy, jak i drugi rodzaj zaburzeń może wywoływać podobne objawy ze strony przewodu pokarmowego po spożyciu mleka. Różnią się one jednak zasadniczo pod kątem mechanizmu powodującego dolegliwości oraz (co szczególnie istotne) - zalecanego sposobu postępowania. Poniżej prezentujemy najważniejsze różnice między nietolerancją laktozy i alergią na białka mleka krowiego.

Co robić, gdy podejrzewasz nietolerancję laktozy u swojego dziecka?

Jeśli myślisz, że u Twojego dziecka może występować nietolerancja laktozy (lub alergia na mleko krowie), zgłoś się z maluchem do lekarza. Nie wprowadzaj diety eliminacyjnej na własną rękę. Zmiany w żywieniu powinna poprzedzać diagnostyka przeprowadzona pod okiem pediatry. Jeśli niemowlę będzie potrzebować wykluczenia zawartych w mleku substancji, lekarz pomoże Ci dostosować jego dietę tak, by mimo konieczności eliminacji niektórych produktów z jadłospisu, dziecko otrzymywało wszystkie składniki potrzebne do prawidłowego rozwoju.

Dieta i postępowanie

Jak wygląda dieta przy nietolerancji laktozy u niemowląt?

Jeśli u dziecka stwierdzono nietolerancję laktozy, w zależności od stopnia nasilenia problemu, może być potrzebne całkowite wykluczenie cukru mlecznego z diety lub ograniczenie jego spożycia. Laktoza występuje w:

• Pokarmie kobiecym,
• Mleku krowim, owczym, kozim,
• Produktach, które zawierają mleko i jego przetwory.

Czy można karmić piersią przy nietolerancji laktozy u niemowlaka?

U mam karmiących piersią laktoza występuje w mleku niezależnie od ich diety - jest wytwarzana w gruczole piersiowym. Dlatego jeśli dziecko nie toleruje laktozy, objawy mogą pojawiać się również po spożyciu mleka mamy, szczególnie w dużych ilościach. Zastosowanie diety eliminacyjnej u kobiety nie wpłynie na zawartość laktozy w pokarmie. Warto jednak zaznaczyć, że mimo tego w przypadku wtórnej, przemijającej nietolerancji laktozy, nie zaleca się rezygnowania z karmienia niemowlaka piersią. Nawet jeśli istnieje potrzeba ograniczenia ilości laktozy w diecie dziecka, w wielu przypadkach korzystne jest podawanie pokarmu kobiecego przynajmniej w niewielkich porcjach, które nie wywołują nasilonych dolegliwości. O możliwość kontynuowania karmienia piersią u niemowlaka z nietolerancją laktozy warto zapytać lekarza.

Co może jeść niemowlę z nietolerancją laktozy?

Podstawą diety dla wielu niemowląt z nietolerancją laktozy pozostaje mleko mamy. W niektórych przypadkach, po konsultacji z lekarzem, może być potrzebna zamiana pokarmu kobiecego na mleko modyfikowane w wersji bez laktozy. Mleko mamy lub mleko modyfikowane bez laktozy są spożywane jako podstawa żywienia w pierwszym roku życia. Między 17. a 26. tygodniem życia przychodzi czas na rozpoczęcie rozszerzania diety malucha. W okresie, gdy włączamy kolejne produkty uzupełniające, jednocześnie kontynuujemy karmienie piersią lub podawanie mleka modyfikowanego.

Jak rozszerzać dietę niemowlaka z nietolerancją laktozy?

W okresie rozszerzania diety niemowlaka z nietolerancją laktozy musimy zwrócić uwagę na to, by wybierać produkty, które nie zawierają cukru mlecznego w ilości potencjalnie wywołującej u dziecka objawy. Warto włączyć do jadłospisu malucha:

• Kaszki bezmleczne, takie jak Kaszka Porcja Zbóż bezmleczna manna BoboVita (po 4. miesiącu życia), Kaszka Porcja Zbóż bezmleczna owsianka z ryżem BoboVita (po 6. miesiącu życia), Kaszka Porcja Zbóż bezmleczna 7 zbóż zbożowo-jaglana BoboVita (po 8. miesiącu życia). .
• Zupki, obiadki i deserki dla niemowląt – większość produktów z tej kategorii nie zawiera mleka, a więc pozbawiona jest także laktozy i może być bezpiecznie spożywana przez dziecko z nietolerancją tego składnika. Pamiętaj jednak, że nieliczne zupki, obiadki i deserki mają w składzie dodatek mleka lub produktów mlecznych, dlatego przed podaniem ich dziecku należy zawsze sprawdzać etykietę.

Czy można podawać niemowlakowi z nietolerancją laktozy mleko krowie bez laktozy?

Mleko krowie w wersji bez laktozy nie spowoduje objawów nietolerancji, ponieważ nie zawiera tego problematycznego składnika. Jego podawanie maluchom w wieku niemowlęcym w znaczących ilościach jest jednak przeciwwskazane. Powód to niedostosowanie składu mleka niemodyfikowanego do potrzeb dziecka w pierwszym roku życia. Mleko krowie bez laktozy można wykorzystywać w ograniczonych ilościach jako dodatek do przyrządzenia posiłków uzupełniających, jednak nie należy o tym produkcie myśleć jako o zastępstwie dla mleka modyfikowanego.

Czy niemowlę z nietolerancją laktozy może spożywać napoje roślinne?

Podobnie wygląda kwestia wykorzystywania napojów roślinnych (np. sojowego, migdałowego, owsianego) w diecie niemowlaka z nietolerancją laktozy. Nie zawierają one laktozy, jednak ich wartość odżywcza nie jest adekwatna, by pokrywać zapotrzebowanie dziecka w pierwszym roku życia. Zgodnie z zaleceniami ekspertów, mogą stanowić niewielki dodatek do wybranych posiłków, ale nie podstawę diety.

Nietolerancja laktozy u dziecka: często zadawane pytania (FAQ)

Czy nietolerancja laktozy stanowi wskazanie do zaprzestania karmienia piersią?

Jeśli u malucha nietolerancja laktozy występuje przejściowo, jako skutek innych chorób, które mogą być leczone, zazwyczaj zaleca się kontynuowanie karmienia piersią. Zapytaj pediatrę o zalecany sposób żywienia dziecka w Twoim przypadku.

Czy jeśli karmię piersią, a niemowlę ma nietolerancję laktozy, będę musiała zmienić dietę?

Dieta mamy nie wpływa na zawartość laktozy w produkowanym mleku. Nie musisz więc zmieniać sposobu żywienia, jeśli dziecko ma rozpoznaną nietolerancję laktozy, a ty karmisz piersią.

Na co zwrócić uwagę przy rozszerzaniu diety niemowlaka z nietolerancją laktozy?

Rozszerzając dietę niemowlaka z nietolerancją laktozy, musimy pamiętać, że spożycie przez dziecko mleka lub produktów mlecznych może wywołać dolegliwości. Przy rozszerzaniu diety należy wybierać produkty, które na liście składników nie mają mleka i surowców mlecznych. Jeżeli chcemy w niewielkich ilościach podać przetwory mleczne należy podawać maluchowi produkty, takie jak jogurty czy sery w wersjach bezlaktozowych. Trzeba pamiętać, że mleko niemodyfikowane (w tym mleko bez laktozy) u dziecka w pierwszym roku życia można uwzględniać tylko jako niewielki dodatek do posiłków. Nie należy traktować go jako zamiennika dla mleka mamy lub mleka modyfikowanego bez laktozy.

Nietolerancja laktozy u niemowląt: podsumowanie

Nietolerancja laktozy znacznie częściej pojawia się u dorosłych niż u niemowląt. U najmłodszych dzieci typowo mamy do czynienia tylko z przejściowymi problemami z trawieniem tego cukru. Mogą one pojawiać się na skutek stanów zapalnych w obrębie układu pokarmowego i ustępować po odbudowie komórek jelit. Nietolerancja laktozy u niemowląt bywa mylona z alergią na białka mleka krowiego. W przypadku występowania dolegliwości, takich jak wzdęcia, gazy, czy biegunka u niemowląt, należy skonsultować się z pediatrą.

Ważne informacje: Zaleca się kontynuację karmienia piersią podczas wprowadzenia pokarmów uzupełniających. Karmienie piersią powinno trwać tak długo, jak jest to pożądane przez matkę i dziecko. Karmienie piersią jest najlepsze dla dziecka.

Źródła:

1. Heyman M. B. (2006) Lactose Intolerance in Infants, Children, and Adolescents, Pediatrics, 118(3): 1279-1286, dostęp: https://publications.aap.org/pediatrics/article/118/3/1279/69390/Lactose-Intolerance-in-Infants-Children-and?autologincheck=redirected.
2. National Health Service (2024) Lactose Intolerance Guideline, dostęp: https://www.nottsapc.nhs.uk/media/x0xpflkx/lactose-intolerance-guidance.pdf.
3. Darma A., Sumitro K. R., Jo J. i wsp. (2024) Lactose Intolerance versus Cow’s Milk Allergy in Infants: A Clinical Dilemma, Nutrients, 16(3): 414, dostęp: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10856892/.
4. American Academy of Pediatrics (2016) Lactose Intolerance in Infants & Children: Parents FAQs, dostęp: https://www.healthychildren.org/English/healthy-living/nutrition/Pages/Lactose-Intolerance-in-Children.aspx.
5. National Library of Medicine (2023) Lactose intolerance, MedlinePlus, dostęp: https://medlineplus.gov/genetics/condition/lactose-intolerance/#diagnosis.
6. Szajewska H., Socha P., Horovath A. i wsp. (2021) Zasady Żywienia Zdrowych Niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, Przegląd Pediatryczny 50: 1-19, dostęp: https://przegladpediatryczny.pl/files/4337.pdf.