Słysząc o diecie prawdopodobnie twoje skojarzenia kierują się w stronę jedzenia, a konkretnie sposobu żywienia – najczęściej takiego, w którym postępujemy zgodnie z określonymi zasadami, by osiągnąć pożądany cel związany ze zdrowiem czy sylwetką. Mówiąc o diecie sensorycznej mamy natomiast na myśli indywidualnie dopasowaną strategię, której celem jest zapewnienie odpowiedniej stymulacji bodźcami i optymalnego poziomu pobudzenia nerwowego. Jak może wyglądać dieta sensoryczna u dziecka i co daje jej wprowadzenie?
Co znajdziesz w tym artykule:
Dieta sensoryczna – co to jest?
Dieta sensoryczna to indywidualnie dostosowany plan aktywności ruchowych i przystosowań w otoczeniu, który zapewnia optymalny dla danej osoby poziom stymulacji sensorycznej, czyli oddziaływania różnorodnych bodźców zmysłowych – wzrokowych, słuchowych, węchowych, słuchowych, smakowych, czuciowych (m.in. dotyku), a także tych związanych ze zmysłem równowagi.
Planując dietę sensoryczną dla dziecka ocenia się jego indywidualne potrzeby i planuje się strategie, które będą pobudzać układ nerwowy przetwarzający te bodźce lub wręcz przeciwnie – osłabiać ich oddziaływanie.
Jakie znaczenie ma dieta sensoryczna dla dziecka?
Świadome, strategiczne zwiększanie oddziaływania lub ograniczanie dopływu bodźców ma za zadanie pomóc w zachowaniu odpowiedniego poziomu pobudzenia układu nerwowego, a przez to ograniczenie przeciążenia lub wręcz przeciwnie – zapobieganie niedostatecznej stymulacji.
Odpowiednio dostosowany plan wykorzystywany jest przede wszystkim (choć nie tylko) w przypadku zdiagnozowanych problemów z zaburzeniami integracji sensorycznej, częstych m.in. wśród osób z:
- ADHD,
- Zaburzeniami ze spektrum autyzmu,
- Mózgowym porażeniem dziecięcym,
- Zespołem Downa,
- Zaburzeniami lękowymi.
Zaburzenia integracji sensorycznej związane są z trudnościami w przetwarzaniem i organizacją bodźców z otoczenia i własnego ciała, nadawaniem im adekwatnego do sytuacji znaczenia i reagowania w sposób umożliwiający czynne i pełne funkcjonowanie w grupie społecznej.
Dieta sensoryczna może pomagać w zachowaniu koncentracji na podejmowanych działaniach, aktywnym udziale w zabawie czy nauce, a także zmniejszać odczuwany przez dziecko lęk. Dopasowanie i zastosowanie odpowiedniej strategii stanowią więc ważne elementy wspomagające uczestniczenie w codziennym życiu i aktywnościach, m.in. w grupie rówieśniczej.
Jak układa się dietę sensoryczną?
Każde dziecko jest inne i ma inne potrzeby związane z poziomem oddziaływania bodźców – to podstawowa zasada przy tworzeniu diety sensorycznej. Strategię postępowania najczęściej opracowuje terapeuta zajęciowy, opierając się o szczegółowy wywiad z rodzicami i obserwację malucha. Wiedza o zachowaniu dziecka w domu, w szkole, w trakcie zajęć integracji sensorycznej czy w różnych innych codziennych sytuacjach dużo może powiedzieć o jego indywidualnych wymaganiach istotnych przy układaniu diety sensorycznej.
Dieta sensoryczna – przykłady
Dieta sensoryczna najczęściej obejmuje plan przystosowań czy aktywności, z których dziecko może korzystać w miejscach, gdzie często się znajduje, a także przy powtarzających się codziennych - z jakichś powodów problematycznych - sytuacjach.
Dla przykładu, marudzenie, agresja czy brak zdolności do koncentracji bywają oznaką nadwrażliwości sensorycznej. Jeśli wiemy, że w miejscach o większym natężeniu bodźców, np. w głośnym pomieszczeniu, dziecku towarzyszą związane z nadwrażliwością problemy z przystosowaniem, w jego diecie sensorycznej możemy uwzględnić punkt odnośnie noszenia słuchawek wyciszających w określonych sytuacjach.
Jeśli dziecko ma zbyt niską wrażliwość sensoryczną, w poszukiwaniu odpowiedniego dla siebie poziomu stymulacji może przejawiać np. skłonności do nadmiernej aktywności ruchowej w czasie, gdy społecznie wymagane jest spokojne siedzenie, choćby podczas lekcji w szkole. W takiej sytuacji dieta sensoryczna może obejmować umożliwienie dziecku pożądanej przez nie stymulacji w innych momentach w ciągu dnia, np. zapisanie go na zajęcia sportowe, danie dziecku odpowiedzialności za niektóre obowiązki domowe wymagające ruchu (wynoszenie śmieci, odkurzanie) oraz planowanie różnorodnych zabaw ruchowych, np. w czasie przerwy lekcyjnej.
Co może wchodzić w skład diety sensorycznej?
Elementy diety sensorycznej możemy podzielić na kilka grup w zależności od rodzaju bodźców, na które wpływają dane aktywności czy przystosowania otoczenia.
Pobudzenia ruchowego dziecku dostarczą np.:
- Wspinanie się lub zjeżdżanie na placu zabaw,
- Kołysanie się na huśtawce,
- Taniec,
- Jazda na rowerze,
- Wchodzenie po schodach,
- Skakanie na piłce rehabilitacyjnej dla dzieci,
- Pozwolenie dziecku na pchanie wózka z zakupami w sklepie.
Do regulowania natężenia bodźców słuchowych, wzrokowych i zapachowych można wykorzystać m.in.:
- Grę na instrumentach,
- Wąchanie świeczek zapachowych,
- Noszenie okularów przeciwsłonecznych w celu osłabienia silnych bodźców świetlnych,
- Dostosowanie natężenia oświetlenia w pokoju dziecka,
- Oglądanie z dzieckiem książeczek z obrazkami,
- Włączenie tzw. białego szumu,
- Uporządkowanie przestrzeni, w której często przebywa dziecko, np. zredukowanie ilości rozpraszających przedmiotów w polu widzenia w jego pokoju,
- Używanie słuchawek wyciszających.
Stymulacja dotykowa w ramach diety sensorycznej może mieć postać:
- Zabawy w piaskownicy,
- Malowania rysunku palcami,
- Wykorzystania masy plastycznej (ciastoliny) do zabawy,
- Zagniatania ciasta, np. na domową pizzę,
- Masażu ciała dziecka.
Dieta sensoryczna może obejmować również elementy związane ze zmysłem smaku, w tym:
- Dbanie o to, by konsystencja posiłków dziecka była zróżnicowana,
- Podawanie dziecku żywności o angażujących zmysły konsystencjach, np. surowych chrupiących warzyw czy zbożowych krakersów (pamiętajmy, by produkty były odpowiednio dostosowane do wieku),
- Oferowanie dziecku pokarmów o intensywnych smakach (np. mocno kwaśnych),
- Zabawy związane z odkrywaniem nowych smaków.
Dieta sensoryczna – o czym warto pamiętać?
Dieta sensoryczna powinna być dostosowana do potrzeb dziecka przez specjalistę terapii zajęciowej, który na podstawie dostępnych informacji potrafi ocenić, jakie działania mogą pomóc w regulacji stopnia pobudzenia w różnych sytuacjach, m.in. w domu, w szkole czy przedszkolu.
Inne działania będą sprzyjały optymalnemu funkcjonowaniu dziecka, które jest tzw. poszukiwaczem wrażeń zmysłowych, zupełnie inna dieta sensoryczna może zostać zaproponowana temu, które jest nadwrażliwe na bodźce i ma trudności w tolerowaniu tych napływających z jego normalnego otoczenia.
W całym procesie niezbędna jest współpraca rodziców, którzy zapewnią odpowiednie warunki do wdrożenia tego planu, zachęcą dziecko do korzystania z przygotowanych strategii i ocenią efekty stosowania poszczególnych elementów przygotowanej diety sensorycznej.
Źródła:
- Zimmer M., Desch L., Rosen L. i wsp. (2012) Sensory Integration Therapies for Children with Developmental and Behavioral Disorders, Pediatrics, 129(6): 1186-1189, dostęp: https://publications.aap.org/pediatrics/article/129/6/1186/32067/Sensory-Integration-Therapies-for-Children-With?autologincheck=redirected.
- Guardado K. E., Sergent S. R. (2023) Sensory Integration, National Library of Medicine, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK559155/.
- National Health Service (2021) Sensory Strategies: What is a Sensory Diet?, dostęp: https://www.cambscommunityservices.nhs.uk/docs/default-source/leaflets---sensory-strategy-leaflets---april-2015/0081---sensory-strategies---what-is-a-sensory-diet---apirl-2018-(v2).pdf?sfvrsn=4.
- Wójcik M. (2023) The Role of Sensory Diet in Improving the Quality of Psychosocial Functioning of Students in Inclusive Education, Podstawy Edukacji, 16: 39-53, dostęp: https://www.researchgate.net/publication/377330327_The_Role_of_a_Sensory_Diet_in_Improving_the_Quality_of_Psychosocial_Functioning_of_Students_in_Inclusive_Education.