Dziedziczenie grupy krwi rządzi się skomplikowanymi prawami. Czy w każdej sytuacji można przewidzieć, jaką grupę będzie miało dziecko? Kiedy jest możliwe wystąpienie konfliktu serologicznego?
Co znajdziesz w tym artykule:
Genetyka człowieka, a dziedziczenie grupy krwi – o czym warto wiedzieć?
Dziedziczenie grupy krwi jest złożonym, ale doskonale znanym i opisanym procesem. Dzięki temu można z pewną dozą prawdopodobieństwa typować, jaką krew będzie miało dziecko dwojga konkretnych osób. Wiedza ta pozwala również zapobiegać śmiertelnie niebezpiecznym schorzeniom u maluchów.
Grupy krwi, to charakterystyczne zestawy białek znajdujących się na powierzchni czerwonych krwinek (erytrocytów). Białka te pełnią rolę antygenów, wywołując skierowane ku sobie reakcje układu odpornościowego, polegające na wytwarzaniu przeciwciał.
Nauka zajmująca się tym zagadnieniem to serologia. Jej początki datowane są na rok 1901. Wtedy właśnie austriacki lekarz Karl Landsteiner odkrył, że nie każdy człowiek ma taką samą krew (jak sądzono do tego czasu). Zauważył on, że na erytrocytach występują dwie różne substancje wykazujące cechy antygenów – w późniejszym czasie zostały one określone mianem A i B. Co więcej, Landsteiner spostrzegł też, że część populacji w ogóle nie ma antygenów, co pozwoliło zidentyfikować trzecią grupę krwi, początkowo oznaczoną symbolem C, a potem (zero). Jest ona szczególna, osoby te uchodzą bowiem za najbardziej uniwersalnych dawców krwi, są też w mniejszym stopniu obarczone ryzykiem wielu chorób.
W roku 1902 inny zespół badawczy (Alfred von Castello i Adriano Sturly) odkrył grupę czwartą, AB, cechującą się występowaniem zarówno antygenów A, jak też B. Całość zagadnienia usystematyzowali w latach dwudziestych minionego stulecia Ludwik Hirszfeld i Emil von Dungernem, oficjalnie tworząc układ grup krwi AB0.
W najprostszym ujęciu, charakterystyka poszczególnych grup krwi wygląda następująco:
- A - na czerwonych krwinkach znajdują się antygeny typu A, natomiast w osoczu krążą przeciwciała anty-B
- B – posiada antygeny B i przeciwciała anty-A
- AB – znajdują się w niej antygeny A oraz B, natomiast przeciwciał nie ma albo w ogóle, albo występują jedynie anty-A
- 0 – nie zawiera żadnych antygenów, ma natomiast przeciwciała anty-A i anty-B.
Kolejne odkrycia naukowców doprowadziły do identyfikacji kolejnych substancji antygenowych, co stanowiło podstawę stworzenia innych, aniżeli AB0 układów grup krwi. Obecnie jest ich ponad 30, z czego najważniejszy w praktyce klinicznej okazuje się układ Rh. W jego obrębie występują różne antygeny, z których najistotniejsze są te oznaczone literką D. Osoby posiadające antygen D określane są mianem Rh+, pozostałe zaś Rh-.
Układ Rh jest niezależny od AB0, natomiast charakteryzując grupę krwi danej osoby często używa się oznaczenia łączącego obie systematyki – tak powstają zbitki typu A Rh+, B Rh- itd.
Należy wiedzieć, że częstotliwość występowania poszczególnych kombinacji jest różna na całym świecie. Przykładowo, czynnik Rh jest obecny u większości białych mieszkańców Europy oraz potomków zdobywców Ameryki, nie występuje natomiast prawie w ogóle u rasy żółtej (Azja, rdzenni mieszkańcy obu Ameryk).
Jeśli chodzi o grupy krwi w Polsce, najczęściej występującą jest A Rh+. Druga najbardziej popularna to 0 Rh-. Najrzadsza z kolei jest AB Rh-. Szczegółowe zestawienie wygląda następująco (dane: krwiodawcy.org):
- 32 proc.: A Rh +
- 31 proc.: 0 Rh+
- 15 proc.: B Rh +
- 7 proc.: AB Rh+
- 6 proc.: 0 Rh-
- 6 proc.: A Rh-
- 2 proc.: B Rh-
- 1 proc.: AB Rh-
Oznaczenia grupy krwi są niezwykle istotne w transplantologii, a także w kontekście planowania potomstwa. Na jakiej zasadzie dziedziczone są zestawy antygenów i jakie ma to praktyczne znaczenie? Czy dziecko może mieć inną grupę krwi niż rodzice? Oto odpowiedź na najważniejsze pytania.
Wybierz już teraz: Kaszki, zupki, deserki - najlepsze dla Twojego malucha
W jaki sposób dziedziczona jest grupa krwi?
Grupa krwi u dziecka zależy od zestawu genów przekazanych przez ojca i matkę. Dziedziczenie grupy krwi po rodzicach przebiega wedle schematu znanego jako prawo Mendla.
Każdy gen posiada dwie wersje, czyli tak zwane allele. Zgodnie z regułą Mendla, dziecko otrzymuje po każdym z rodziców po jednym allelu genu warunkującego grupę krwi. Allele określające grupę A i B są dominujące wobec tych, które determinują grupę 0. W praktyce daje to ogromną ilość kombinacji i przynosi swego rodzaju losowość. Przykładowo, jeśli zarówno matka, jak i ojciec posiadają grupę A, ich dziecko także może mieć A, ale również 0. Jeśli jedno z rodziców ma A, a drugie B, maluch może mieć A, B, AB i 0 – możliwa jest więc każda ewentualność.
Nie wnikając w zawiłości genetyki, uproszczony sposób dziedziczenia grup krwi przedstawia poniższa tabela: W lewej kolumnie oraz górnym rzędzie – grupa jednego i drugiego rodzica, zaś w pozostałych pozycjach, na przecięciu – spodziewana grupa dziecka:
Jak więc widać, określenie tego, jaka będzie grupa krwi dziecka po rodzicach nie jest wcale proste. W modelu czysto teoretycznym obarczone jest dużym ryzkiem błędu. Co więcej, choć układ AB0 zaczyna się kształtować już w 2 miesiącu życia płodowego, dojrzały i ostateczny kształt osiąga dopiero po upływie około 2 lat od narodzin. I wtedy też możliwe jest definitywne określenie grupy krwi malucha.
Ważne: Porozmawiaj z ekspertami. O żywieniu dziecka i nie tylko
Jak dziedziczony jest czynnik Rh?
Z wielu względów ważniejsze jest dziedziczenie grupy krwi Rh. Także i w tym przypadku jego zasady określa prawo Mendla. Każdy człowiek ma dwa allele, czyli warianty genu kodującego daną grupę – oba mogą być plusowe (oznacza się je wówczas symbolem DD), ale też jeden może być plusowy, a drugi minusowy (Dd). W obu przypadkach oznacza to grupę krwi Rh+, przy czym pierwsza jest określana mianem silnej, a druga słabej. Sytuacja trzecia, to taka gdy oba allele są minusowe – to właśnie krew Rh- (dd), wolna od antygenów D.
Zgodnie z prawem Mendla, dziecko dziedziczy po każdym z rodziców po jednym allelu, przy czym dodatni (D) zawsze jest dominujący nad ujemnym (d). W praktyce więc grupa krwi Rh+ może powstawać jako:
- Połączenie dwóch alleli Rh+ (DD)
- Połączenie jednego allelu Rh+ i jednego Rh- (Dd)
To, z jakim skutkiem mogą się łączyć grupy krwi, obrazuje poniższa tabela:
Dziecko na pewno będzie mieć krew Rh+, jeśli:
- Oboje rodzice mają silne Rh+ (DD)
- Jedno z rodziców ma silne Rh+ (DD), zaś drugie ma słabe Rh+ (Dd) lub Rh- (dd)
Maluch z całą pewnością będzie mieć krew Rh- tylko w jednej sytuacji - kiedy oboje rodzice mają krew Rh- (dd). W pozostałych przypadkach wynik jest niepewny.
To może Cię zainteresować: Żywienie-i-rozwój - poznaj potrzeby swojego dziecka
Dziedziczenie grupy krwi a choroby
Wiedząc już, po kim dziecko dziedziczy grupę krwi i w jaki sposób to się odbywa, warto powiedzieć, jakie są następstwa posiadania takich, a nie innych antygenów. Liczne badania wskazują, że określone zestawy antygenów oraz wymierzonych w nie przeciwciał mogą determinować skłonność do zapadania na różne choroby, tudzież zapewniać wyższy stopień ochrony.
Przykładowo, zespół Meian He z Harvard School of Public Health wykazał, że osoby z grupą krwi A, B, a zwłaszcza AB są obciążone znacząco większym ryzykiem wystąpienia choroby niedokrwiennej serca, w porównaniu z populacją 0. Podobnie rzecz wygląda w przypadku zagrożenia chorobą zakrzepowo-zatorową, co prawdopodobnie wiąże się ze różnicami w stężeniu określonych czynników krzepnięcia.
Zhiwei Wang i współpracownicy potwierdzili z kolei, że posiadanie grupy krwi A zwiększa prawdopodobieństwo zapadnięcia na raka żołądka. Najrzadziej natomiast na to groźne schorzenie onkologiczne zapadają osoby z grupą krwi 0. Ta sama grupa badaczy wykazała też, że krew A, w większym stopniu niż inne predestynuje do zakażeń bakteriami Helicobacter pylori, odpowiedzialnymi za wiele dolegliwości układu trawiennego, w tym m.in. chorobę wrzodową.
Oprócz tego stwierdza się też istotne zależności w przypadku takich nowotworów, jak rak ślinianek, jajnika, macicy, jelita grubego. Także i w tych przypadkach bardziej narażone są osoby z grupą A, ale są też schorzenia onkologiczne na które częściej zapadają pacjenci z grupą 0, jak choćby rak skóry.
Wyniki badania opublikowanego w piśmie Neurology, sygnowanym przez Amerykańską Akademię Neurologii wskazują, że osoby z grupą krwi AB mogą być aż o 82 procent bardziej podatne na demencję w podeszłym wieku. Naukowcy zauważyli, że wśród pacjentów wykazujących zaburzenia funkcji poznawczych stanowiły one aż 6 procent, podczas gdy w Stanach populacja AB to zaledwie 4 proc. ogółu. Badania te odbiły się szerokim echem na świecie, były też weryfikowane przez innych uczonych. Z różnym skutkiem. Przykładowo Senthil K Vasan i wsp. na podstawie analizy danych pacjentów ze Skandynawii doszli do wniosku, że nie ma jednoznacznych zależności pozwalających twierdzić, iż grupa krwi w układzie AB0 ma wpływ na rozwój choroby Alzheimera i innych podobnych schorzeń skutkujących utratą pamięci.
Inną ciekawą zależnością jest wpływ grupy krwi na przebieg zakażenia koronawirusem. Zespół Alish Palmos z King’s College London odkrył, że istnieje sześć białek potencjalnie warunkujących wystąpienie Covid w ciężkiej postaci, zaś jedno z tych białek może decydować o grupie krwi danego człowieka. To i inne badania wskazują, że teoretycznie grupa A może zwiększać ryzyko, zaś 0 – minimalizować.
Przeczytaj: Jak dieta w ciąży wpływa na rozwój dziecka
Konflikt serologiczny
Szczególnym schorzeniem, bezpośrednio związanym z dziedziczeniem grup krwi, jest choroba hemolityczna, występująca u noworodków lub jeszcze wcześniej, w życiu płodowym. Jest ona następstwem tzw. konfliktu serologicznego. Na czym polega to zaburzenie? Pojęcie to oznacza niezgodność w układzie Rh pomiędzy matką a dzieckiem. Do konfliktu może dojść w szczególnej sytuacji, gdy:
- Ojciec dziecka ma krew Rh+ zaś jego matka Rh-
- Dziecko dziedziczy Rh+ po ojcu
- Krew Rh+ płodu przedostaje się do krwiobiegu matki mającej krew Rh-.
Nie zaistnieje jednak konflikt w sytuacji odwrotnej, a więc wtedy kiedy ojciec ma krew Rh-, a matka Rh+.
Co niezwykle ważne, zjawisko to nie występuje zazwyczaj w czasie pierwszej ciąży, bariera łożyskowa skutecznie bowiem oddziela krwiobiegi matki i dziecka. Do wymieszania krwi dochodzi natomiast w czasie porodu, wskutek czego organizm kobiety wytwarza specyficzne przeciwciała D. Pozostają one w jej układzie krwionośnym do końca życia, stwarzając ogromne zagrożenie w przypadku kolejnych ciąż. Przeciwciała te będą atakować komórki krwi płodu, prowadząc do ich uszkodzenia oraz rozpadu, czyli choroby hemolitycznej. Ma ona różne skutki. W lekkiej postaci maluch przychodzi na świat z anemią. U dzieci tych występuje też hiperbilirubinemia, widoczna jako zażółcenie powłok skórnych, popularnie nazywana żółtaczką. W formie ciężkiej, schorzenie to powoduje uogólniony obrzęk płodu, który znacząco zwiększa ryzyko obumarcia płodu lub zgonu dziecka niedługo po przyjściu na świat.
Aby zapobiegać tragicznym następstwom, oznacza się grupę krwi kobiety będącej w ciąży. W sytuacji, gdy grozi wystąpienie konfliktu serologicznego, otrzymuje ona profilaktycznie tzw. immunoglobuliny anty-D. Są to białka zapobiegające wytwarzaniu przeciwciał typu D. W większości przypadków działanie to jest skuteczne. Jeśli jednak nie przyniesie pożądanego rezultatu, należy wykonać transfuzję krwi u dziecka – jeszcze w brzuchu mamy lub tuż po przyjściu na świat.
Zobacz też: Dziecko zasługuje na żywność o potwierdzonej jakości
Skrót:
- Dziedziczenie grupy krwi jest możliwe w układzie AB0, a także Rh i wielu innych
- Zasady dziedziczenia grup krwi określa prawo Mendla
- Stosunkowo rzadko można przewidzieć grupę krwi dziecka ze 100 procentowym prawdopodobieństwem
Źródła:
- Dziedziczenie grupy krwi- jaką grupę krwi będzie miało dziecko?, https://www.pbkm.pl/pregnancy-zone-2/jak-dbac-o-siebie-w-ciazy/dziedziczenie-grupy-krwi-jaka-grupe-krwi-bedzie-mialo-dziecko, data dostępu 14 12 2022
- Co to jest konflikt serologiczny? Kiedy występuje i jakie są jego skutki?, Polski Bank Komórek Macierzystych, https://www.pbkm.pl/pregnancy-zone-2/choroby-w-ciazy/co-to-jest-konflikt-serologiczny-kiedy-wystepuje-i-jakie-sa-jego-skutki, data dostępu 14 12 2022
- Grupy krwi, Krwiodawcy w sieci, https://krwiodawcy.org/grupy-krwi, data dostępu: 14 12 2022
- Meian He i inni, ABO blood group and risk of coronary heart disease in two prospective cohort studies, Arterioscler Thromb Vasc Biol. 2012 Sep;32(9):2314-20
- Zhiwei Wang i inni, ABO Blood Group System and Gastric Cancer: A Case-Control Study and Meta-Analysis, Int J Mol Sci. 2012; 13(10): 13308–13321
- Senthil K Vasan i inni, ABO Blood Group and Dementia Risk – A Scandinavian Record-Linkage Study, PLoS One. 2015; 10(6): e0129115
- Alish B. Palmos, Proteome-wide Mendelian randomization identifies causal links between blood proteins and severe COVID-19, PLoS Genet 18(3): e1010042
- Can your blood type affect your memory, https://www.aan.com/PressRoom/Home/PressRelease/1306, data dostępu 14 12 2022