Brak apetytu u dzieci – jak sobie z tym poradzić?

Dlaczego dziecko nie chce jeść?

W większości przypadków przejściowy brak apetytu jest normalnym zjawiskiem. Może wynikać ze zmian w poziomie aktywności, zmęczenia, pogorszonego samopoczucia, czy tzw. skoków rozwojowych. Apetyt dziecka w wieku od około 2 lat do wieku szkolnego rzadko ma stały, podobny poziom w ciągu dnia, jednak zazwyczaj spożycie kalorii na przestrzeni tygodni wyrównuje się naturalnie do ilości zbliżonej do zapotrzebowania.

Jeśli wydaje ci się, że maluch nie tylko danego dnia, ale i w dłuższej perspektywie zaczyna jeść znacznie mniej niż wcześniej, warto przyjrzeć się możliwym przyczynom braku apetytu. Główne z nich wymieniliśmy poniżej.

Dieta a braku apetytu

Bardzo często czynniki dietetyczne odgrywają ważną rolę w obserwowanym przez rodziców braku apetytu u dziecka, szczególnie jeśli dotyczy on jedzenia głównych posiłków. Warto upewnić się, czy niechęć do jedzenia nie wynika z poniższych błędów w żywieniu:

• Zbyt częstego podawania dziecku przekąsek,
• Wysokiego spożycia płynów zawierających kilokalorie, np. soków i napojów czy mleka (u dzieci po wieku niemowlęcym),
• Nadmiaru słodyczy i innych wysokoenergetycznych produktów,
• Podawania dziecku nieatrakcyjnych wizualnie posiłków,
• Mało urozmaiconego jadłospisu.

Neofobia

Częstą przyczyną odmawiania jedzenia (szczególnie przez dziecko w wieku od 2 do 6 lat) jest neofobia, czyli obawa przed spożywaniem nowych rodzajów żywności. Ma ona zwykle charakter przejściowy. Nie musi stanowić powodu do zmartwień, jeśli dziecko rozwija się prawidłowo pod kątem fizycznym (ma odpowiednie przyrosty masy i wysokości ciała).

Głównym rozwiązaniem w takim przypadku jest kontynuowanie podawania różnorodnych rodzajów żywności. Ważne jest oferowanie również tych, których początkowo nie chce jeść - i jednocześnie spokojne tolerowanie sytuacji, gdy dziecko dalej często odmawia. Cierpliwość stanowi tutaj klucz. Wielokrotna ekspozycja na różnorodne produkty z czasem pomaga w akceptacji przez malucha coraz szerszej gamy żywności.

Atmosfera w czasie posiłków

Przyjazna atmosfera w czasie posiłków sprzyja apetytowi. Natomiast sprzeczki w rodzinie lub różne sytuacje wywołujące niepokój u dziecka mogą stanowić powód jego niechęci do jedzenia.

Zmuszanie lub nadmierne nakłanianie malucha do spożywania żywności jest jedną z głównych przyczyn późniejszego odmawiania posiłków. W takim przypadku dziecko zaczyna traktować czas jedzenia jako okazję do buntu i pokazania swojej autonomii. Wykorzystywanie jedzenia jako nagrody lub kary często daje podobny efekt.

Innym aspektem, który czasami wiąże się z tym, że maluch nie chce jeść lub je tylko małe porcje, jest obecność czynników rozpraszających uwagę w czasie posiłków, np. włączonego telewizora.

Wzory do naśladowania

Nie bez znaczenia jest także podejście rodziców do spożywania posiłków. Jeśli maluch widzi, że mama lub tata stosują restrykcyjną dietę i starają się unikać wielu produktów, albo mówią dużo o potrzebie ograniczania jedzenia, dziecko może zacząć wykazywać niechęć do spożywania posiłków. Podobnie dzieje się, jeśli rodzeństwo je bardzo wybiórczo. Osoby w najbliższym otoczeniu są najważniejszym wzorem dla malucha, dlatego w miarę możliwości warto starać się dawać przykład, za którym chcielibyśmy, by dziecko podążało.

Problemy zdrowotne

Zdarza się, że brak apetytu może być jednym z objawów zaburzeń zdrowotnych. Ich rozpoznanie i leczenie powinno zawsze odbywać się pod nadzorem lekarza. Jeśli masz wątpliwości czy trudności dziecka z jedzeniem nie są związane z jego stanem zdrowia – skonsultuj się z pediatrą.

W pełni naturalnym zjawiskiem jest niechęć do spożywania posiłków w czasie przeziębienia czy innego rodzaju infekcji dróg oddechowych albo w przebiegu tzw. zatrucia pokarmowego.

• Jednak w niektórych przypadkach przyczyną mogą być inne schorzenia, które wymagają diagnostyki i specjalistycznego podejścia. Należą do nich między innymi: zaparcia czynnościowe,
• alergie pokarmowe,
• celiakia,
• nietolerancja laktozy,
• choroby powodujące zaburzenia połykania,
• choroba refluksowa przełyku,
• niedoczynność tarczycy.

Podobny efekt w kontekście apetytu może mieć występowanie u dziecka dolegliwości bólowych związanych z różnymi przyczynami, np. ząbkowaniem.

Zaburzenia odżywiania

U starszych dzieci i młodzieży odmawianie spożywania posiłków czasami spowodowane jest zaburzeniami odżywiania. Należy do nich m.in. jadłowstręt psychiczny (anoreksja), czyli choroba związana z nieprawidłowym postrzeganiem własnego ciała i podejmowaniem działań mających na celu utratę masy ciała, aż do wyniszczenia organizmu wynikającego z niedożywienia.

Zaburzenia odżywiania najczęściej występują u dziewcząt w wieku dojrzewania, ale mogą pojawić się u osób każdej płci i w różnym wieku, nawet już u kilkuletnich dzieci.

Sygnałami są najczęściej:

• Nadmierna kontrola spożywanego jedzenia i masy ciała,
• Niedowaga,
• Nasilona obawa przed wzrostem masy ciała,
• Zaprzeczanie obiektywnie występującej niedowadze,
• Obecność zachowań mających na celu uniknięcie zwiększenia masy ciała mimo występującej niedowagi.

Co zrobić, gdy dziecko nie chce jeść?

Jeśli brak apetytu zdarza się okazjonalnie, nie ma powodu, żeby podejmować szczególne działania. Pozwól dziecku zdecydować, że nie zje danego posiłku lub spożyje go tylko w niewielkiej ilości. Unikaj podejścia polegającego na negocjacjach, które miałyby prowadzić do tego, że maluch zje więcej. Nie nagradzaj też za spożycie potrawy bądź jej określonej części.

Zamiast tego zaoferuj dziecku kolejny posiłek po kilku godzinach, w zwyczajnym dla was trybie. Jeśli zgłodnieje, przy jednej z następnych okazji zje więcej, wyrównując podaż kilokalorii i składników odżywczych w stosunku do zapotrzebowania. Pamiętaj, że nie jest konieczne dla prawidłowego rozwoju dziecka, by każdego dnia jadło wszystkie podawane mu posiłki.

Warto też mieć na uwadze, że rodzicom zwykle trudno ocenić, jakiej wielkości porcja ma adekwatną wielkość na danym etapie życia. Dorośli często przeszacowują, ile jedzenia maluch faktycznie potrzebuje.

Wywieranie na dziecko presji, by jadło, zwykle długoterminowo daje efekty odwrotne do zamierzonych. Posiłki zaczynają się kojarzyć maluchowi z nieprzyjemnym wydarzeniem, obowiązkiem. Często zaczyna więc traktować jedzenie jako pole do buntu przeciwko narzucaniu mu, co ma robić (takie reakcje obserwuje się u zmuszanych do jedzenia dzieci w różnym wieku, ale szczególnie mogą być widoczne, gdy maluch wejdzie w okres tzw. buntu dwulatka).

Warto pamiętać, by na co dzień nie zastępować posiłków, których dziecko odmawia, innymi produktami podawanymi przed kolejnym zaplanowanym posiłkiem. Maluch uczy się w ten sposób, że niezjedzenie np. śniadania czy obiadu, to metoda na otrzymanie przekąsek (zwykle bardziej atrakcyjnych dla dzieci od zbilansowanych posiłków). Wyjątek mogą stanowić sytuacje, gdy dziecko jest chore i przez dłuższy czas ma trudności w spożywaniu wystarczającej ilości jedzenia. Wtedy często chcemy wykorzystać okazje, kiedy dziecko w ogóle zgłasza ochotę, by zjeść jakikolwiek produkty (nawet takie, który nie są szczególnie odżywcze).

Dieta przy braku apetytu

Zastanowienie się nad modyfikacją diety może być szczególnie korzystne w sytuacji, gdy brak apetytu u dziecka na przestrzeni dłuższego czasu wiąże się ze spożyciem kilokalorii poniżej faktycznego zapotrzebowania (poznamy to po tym, że występują zbyt niskie przyrosty masy i wysokości ciała).

W takim przypadku należy zwrócić szczególną uwagę na to, jak często oferujemy posiłki. Zazwyczaj zaleca się podawanie ich 5 razy dziennie (w tym 3 głównych posiłków i przekąsek spożywanych w ramach II śniadania i podwieczorku). Najlepiej, żeby miały niewielką objętość. Zbyt duże porcje zniechęcają niejadki do jedzenia – a zawsze możemy zaproponować później jeszcze dokładkę.

Duże znaczenie w sytuacji braku apetytu ma wybór żywności, która nie obciąża nadmiernie przewodu pokarmowego. Ciężkostrawne jedzenie powoduje często dolegliwości trawienne lub uczucie nadmiernej pełności w żołądku, co zniechęca dziecko do jedzenia. Warto pamiętać, żeby:

• Gotować, piec lub dusić bez obsmażania zamiast smażyć,
• Uwzględniać w posiłkach źródła białka (mięso, ryby, jaja, produkty mleczne), węglowodanów (produkty zbożowe lub ziemniaki) oraz niewielką ilość tłuszczów, najlepiej dodawanych na koniec przygotowywania potrawy,
• W posiłkach dla dziecka znajdowały się warzywa i owoce podawane w postaci lżej strawnej, czyli gotowanej i/lub rozdrobnionej (np. drobno startej na tarce, zmiksowanej),
• W sytuacji, gdy dziecko zgłasza dolegliwości trawienne, zwracać szczególną uwagę na unikanie podawania produktów wzdymających (np. nasion roślin strączkowych, warzyw cebulowych i kapustnych) oraz silnie pobudzających wydzielanie soku żołądkowego (w tym produktów kwaśnych, pikantnych).

Ponadto trzeba pamiętać o zapewnieniu wystarczającej ilości płynów. Powinny to być w zdecydowanej większości napoje bezkaloryczne, przede wszystkim woda (oczywiście ta rada nie dotyczy karmienia piersią lub podawania mleka modyfikowanego). Niezależnie od wieku dziecka, lepiej unikać oferowania mu soków i innych bogatych w cukry płynów, w szczególności pomiędzy posiłkami.

Dziecko nie chce jeść pokarmów stałych – jak postępować?

Jedną z sytuacji, która często niepokoi rodziców, jest brak zainteresowania żywnością uzupełniającą u niemowlaka, któremu chcą oni zacząć rozszerzać dietę. W takim przypadku powodem niejedzenia przez dziecko najczęściej jest brak gotowości do spożywania pokarmów o stałej konsystencji. Mogą świadczyć o tym:

• Brak umiejętności stabilnego utrzymywania główki oraz siedzenia z podparciem,
• Niewykazywanie reakcji otwierania buzi, gdy zbliża się do niej łyżeczkę z jedzeniem,
• Odruch usuwania pokarmów stałych z jamy ustnej.

W takim przypadku podstawowym rozwiązaniem jest po prostu odczekanie 1-2 tygodni i ponowienie próby podania pierwszych produktów uzupełniających. Warto pamiętać, że nie wszystkie niemowlaki są gotowe na wprowadzenie żywności o stałej konsystencji już po 4. czy po 5. miesiącu życia. Nie należy się tym przejmować – dziecko może po prostu potrzebować trochę więcej czasu.

Jeśli zaczęłaś już rozszerzać dietę niemowlaka, ale często grymasi i nie chce jeść podawanych produktów stałych, natomiast spożywa wystarczająco mleka z piersi lub mleka modyfikowanego – wtedy także nie ma powodu do obaw.

To normalne, że maluch w pierwszych miesiącach wprowadzania żywności uzupełniającej dopiero przyzwyczaja się do nowych produktów, a smaku i konsystencji wielu z nich jeszcze nie akceptuje. Kontynuuj podawanie różnorodnych rodzajów żywności dostosowanej do wieku niemowlaka, bez wywierania presji na ich spożycie. Z czasem przekonasz się, że preferencje malucha się zmieniają i zaczyna ono chętnie jeść coraz więcej z oferowanych mu produktów.

Pamiętaj, że w pierwszym roku życia głównym elementem diety dziecka nadal pozostaje mleko mamy lub mleko modyfikowane, a żywność uzupełniająca w małym stopniu pokrywa jeszcze zapotrzebowanie na składniki odżywcze. Dlatego nawet, jeśli maluch w drugim półroczu życia spożywa nadal niewielką ilość produktów stałych, jego dieta i tak może dostarczać wystarczającej ilości składników pokarmowych potrzebnych do prawidłowego rozwoju.

Brak apetytu u dziecka – kiedy zgłosić się do lekarza?

Brak apetytu u dziecka w większości przypadków jest przejściowy i nie prowadzi do wystąpienia problemów zdrowotnych. Zdarzają się jednak sytuacje, gdy niechęć malucha do jedzenia powinna nas skłonić do konsultacji z pediatrą. Zwróć się do lekarza, gdy:

• Dziecko traci masę ciała,
• Niemowlę nie chce jeść nie tylko żywności stałej, ale także mleka – grozi to szybkim i często groźnym dla zdrowia odwodnieniem,
• Niemowlę po 7. miesiącu życia nie zaczęło jeszcze próbować żywności o stałej konsystencji,
• U dziecka występują objawy problemów zdrowotnych, np. przewlekła biegunka, oddawanie stolca z domieszką krwi lub jego odbarwienie, zaparcia, wysypka, gorączka,
• Dziecko przez dłuższy czas jest apatyczne, brakuje mu energii.

Źródła:

1. Rybak A., Socha P., Stolarczyk A. i wsp. (2011) Ocena częstości występowania zaburzeń karmienia u dzieci w Polsce. Możliwości diagnostyczne i terapeutyczne, Standardy Medyczne/Pediatria, 8: 131-144, dostęp: https://www.standardy.pl/artykuly/id/171.
2. Białek-Dratwa A., Szczepańska E., Szymańska D. i wsp. (2022) Neophobia – A Natural Developmental Stage or Feeding Difficulties for Children?, Nutrients, 14(7): 1521, dostęp: https://www.mdpi.com/2072-6643/14/7/1521.
3. Leung A. K. C., Marchand V., Sauve R. S. (2012) The “picky eater”: The toddler or preschooler who does not eat, Pediatrics Child Health, 17(8): 455-457, dostęp: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3474391/.
4. Balasundaram P., Santhanam P. (2023) Eating Disorders, National Library of Medicine, Stat Pearls, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK567717/.
5. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej Dieta lekkostrawna, dostęp: https://ncez.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2023/06/zalecenia_dietetycy_dieta-lekkostrawna.pdf.
6. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej (2019) Dieta lekkostrawna, dostęp: https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/dieta-lekkostrawna-2/.
7. American Academy of Pediatrics (2022) Starting Solid Foods, dostęp: https://www.healthychildren.org/English/ages-stages/baby/feeding-nutrition/Pages/Starting-Solid-Foods.aspx.