Zapotrzebowanie kaloryczne dziecka: jak się zmienia od 1. roku życia?

Od czego zależy zapotrzebowanie kaloryczne dziecka?

Zapotrzebowanie kaloryczne (inaczej zapotrzebowanie energetyczne) określa ilość kilokalorii dostarczonych wraz z żywnością w ciągu doby, która przy danym poziomie aktywności fizycznej równoważy ich wydatek i pozwala na utrzymanie masy oraz składu ciała u osoby dorosłej, a w przypadku dzieci umożliwia prawidłowe przyrosty masy i wysokości (długości) ciała.

Z określeniem zapotrzebowania kalorycznego wiążą się pojęcia:

• Podstawowej przemiany materii (PPM) – czyli ilości energii potrzebnej do podtrzymania podstawowych funkcji organizmu w stanie spoczynku, w komfortowych warunkach, na czczo. PPM stanowi typowo 45-70% pełnego zapotrzebowania energetycznego.
• Całkowitej przemiany materii (CMP), która stanowi sumę PPM oraz energii zużywanej na aktywność fizyczną, trawienie, wchłanianie i metabolizowanie spożytej żywności oraz utrzymanie stałej temperatury ciała w chłodnych warunkach otoczenia.

Na pełne zapotrzebowanie kaloryczne dziecka mają wpływ czynniki, takie jak:

• Masa ciała - ogólnie możemy stwierdzić, że im wyższa masa ciała, tym typowo większy wydatek energetyczny. Nie jest to jednak zawsze proporcjonalna zależność. Skład ciała (m.in. to, jaki udział w masie ciała ma tkanka mięśniowa, a jaki tłuszczowa) również oddziałuje na zapotrzebowanie energetyczne.
• Płeć – począwszy od około 10. roku życia, chłopcy mają przeciętnie wyższe zapotrzebowanie energetyczne od dziewczynek. Wynika to m.in. z różnic w typowej masie ciała oraz jego składzie (w tym naturalnie wyższej zawartości masy mięśniowej u chłopców).
• Aktywność fizyczna – w dużym stopniu determinuje wydatek energetyczny dziecka, a jednocześnie jest czynnikiem najbardziej zmiennym na przestrzeni dni i tygodni.
• Etap wzrastania – intensywne wzrastanie organizmu dziecka wpływa na zwiększenie wydatku energetycznego. Widoczne jest to szczególnie, kiedy bierzemy pod uwagę zapotrzebowanie kaloryczne w przeliczeniu na masę ciała – ma ono najwyższą wartość u maluchów w pierwszych latach życia, gdy dziecko najszybciej rośnie.
• Stan zdrowia - niektóre choroby mogą powodować zwiększenie wydatku energetycznego (np. infekcje przebiegające z gorączką wiążą się z czasowym zwiększeniem zapotrzebowania kalorycznego nawet o 20%), inne skutkują jego zmniejszeniem (np. niedoczynność tarczycy).
• Temperatura otoczenia – tylko w niewielkim stopniu wpływa na zapotrzebowanie energetyczne. Znaczenie tego czynnika zwiększa się w sytuacji, kiedy dziecko przez dłuższy czas przebywa w zimnym otoczeniu mając na sobie ubrania niedostosowane do temperatury.

Zapotrzebowanie kaloryczne dzieci – tabela

Jakie jest średnie zapotrzebowanie kaloryczne dzieci (CPM) o prawidłowej masie ciała w poszczególnych grupach wiekowych? Przeciętne wartości, określone w zależności od płci oraz poziomu aktywności fizycznej, prezentujemy w poniższej tabeli.

Warto mieć na uwadze, że przeciętne zapotrzebowanie kaloryczne w danej grupie wiekowej nie zawsze odzwierciedla faktyczny wydatek energetyczny danego dziecka. Dla przykładu, wcześniaki mogą mieć znacznie wyższe potrzeby energetyczne niż maluchy urodzone w terminie. Jeśli masa ciała dziecka odbiega od przeciętnej dla danej grupy wiekowej, powyższe dane również mogą nie prezentować realnego zapotrzebowania.

Jak obliczyć indywidualne zapotrzebowanie kaloryczne u dzieci?

Jeśli chcemy uzyskać bardziej szczegółowe, zindywidualizowane dane o zapotrzebowaniu kalorycznym, warto użyć dokładniejszych metod. Do oceny potrzeb energetycznych w oparciu o masę ciała dziecka możemy wykorzystać informacje z poniższej tabeli. W wyliczeniach przyjęty został przeciętny poziom aktywności fizycznej dzieci w danej grupie wiekowej.

Zobaczmy na konkretnych przykładach, jak biorąc pod uwagę dane z powyższej tabeli, możemy obliczyć zapotrzebowanie energetyczne:

• Dla 8-miesięcznej dziewczynki o masie ciała 7 kg: 7 x 95 = 665 [kcal].
• Dla 8-miesięcznej dziewczynki o masie ciała 9 kg: 9 x 95 = 855 [kcal].
• Dla 9-letniego chłopca o masie ciała 30 kg: 30 x 75 = 2250 [kcal].
• Dla 16-letniej dziewczyny o masie ciała 62 kg: 62 x 40 = 2480 [kcal].

Zapotrzebowanie kaloryczne dziecka – o czym warto pamiętać?

Niezależnie od tego, czy w określaniu zapotrzebowania kalorycznego dziecka bierzemy pod uwagę średnie zapotrzebowanie w danym wieku, czy wyliczamy je dla konkretnej osoby w oparciu o masę ciała, powyższe metody pozwalają tylko w przybliżeniu oszacować ilość zużywanych w ciągu dnia kilokalorii.

Do stwierdzenia dokładnego, faktycznego wykorzystania energii służą zaawansowane badania kalorymetryczne, które obecnie bardzo rzadko stosuje się w praktyce dietetycznej (zwykle takie pomiary wykonuje się jedynie u osób z chorobami wpływającymi silnie na metabolizm).

Ocena przeciętnego zapotrzebowania energetycznego może być przydatnym narzędziem do określenia, czy spożycie kilokalorii nie odbiega w dużym stopniu od wydatku energetycznego dziecka. Musimy jednak zdawać sobie sprawę, że wyniki czasami w pewnym stopniu mijają się z rzeczywistością. Często znacznie lepszym wyznacznikiem tego, czy dziecko je odpowiednią ilość kilokalorii, jest regularna ocena jego rozwoju fizycznego (masy i wysokości/długości ciała) na siatkach centylowych.

Warto przy tym pamiętać o cennej zasadzie stosowanej w żywieniu najmłodszych: to dziecko decyduje, ile żywności zje; do rodzica należy natomiast wybór, co podać mu do jedzenia i kiedy.

Dzieci posiadają naturalne, wrodzone mechanizmy pozwalające na regulowanie apetytu w zależności od potrzeb organizmu. Jednoczesne oferowanie wartościowego pod kątem odżywczym jedzenia i zachęcanie do kierowania się uczuciem głodu i sytości przy decydowaniu o tym, ile zjeść, długoterminowo może okazać się lepszym sposobem na dostosowanie spożycia energii do faktycznego zapotrzebowania niż niedoskonałe próby kontrolowania ilości przyjmowanych kilokalorii z użyciem metod matematycznych.

Źródła:

1. Jarosz, M., Rychlik, E., Stoś K. i wsp. (2020). Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego - Państwowy Zakład Higieny, dostęp: https://ncez.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2021/03/normy_zywienia_2020web.pdf.
2. American Academy of Pediatrics (2020) Energy In: Recommended Food & Drink Amounts for Children, dostęp: https://www.healthychildren.org/English/healthy-living/nutrition/Pages/Energy-In-Recommended-Food-Drink-Amounts-for-Children.aspx.
3. Koletzko B. (2008) Basic concepts in nutrition: Nutritional needs of children and adolescents, e-SPEN, the European e-Journal of Clinical Nutrition and Metabolism, 3, e179-e184, dostęp: https://clinicalnutritionespen.com/article/S1751-4991(08)00031-0/fulltext.
4. Kułaga Z., Różdżyńska A., Palczewska I. i wsp. (2010) Siatki centylowe wysokości ciała i wskaźnika masy ciała dzieci i młodzieży w Polsce – wynika badania OLAF, Standardy Medyczne/Pediatrai 7: 690-700, dostęp: https://www.standardy.pl/artykuly/id/122%20file.
5. Szymańska E., Rokicki D., Ehmke vel Emczynska-Seliga E. i wsp. (2018) Obiektywne metody oceny zapotrzebowania energetycznego i składu ciała w wybranych wrodzonych wadach metabolizmu, Standardy Medyczne/Pediatria, 15: 754-757, dostęp: https://www.standardy.pl/artykuly/id/1345.
6. Hughes S. O., Frazier-Wood A. C. (2017) Satiety and the self-regulation of food intake in children: A potential role for gene-environment interplay, Current Obesity Reports, 5(1): 81-87, dostęp: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4798905/.