Skoki rozwojowe dzieci – czym są i jak sobie z nimi radzić?

Czym są skoki rozwojowe u dzieci?

Twój maluszek jest apatyczny, marudny, ma problemy ze spaniem, a do tego masz nieodparte wrażenie, że nie rozwija się tak szybko, jak wcześniej. Stan ten trwa kilka dni, czasem kilka tygodni, do momentu aż niespodziewanie odkrywasz nowe, nieznane dotąd oblicze swojego dziecka. W bardzo krótkim czasie, niczym tknięte magiczną różdżką, nabywa wiele nowych umiejętności, zmienia swoje zachowania, staje się bardziej spostrzegawcze, ciekawe świata, zaczyna gaworzyć...

Tak właśnie wyglądają skoki rozwojowe. W pierwszym roku życia powinno ich być siedem. Nie są związane z rozwojem fizycznym, lecz umysłowym, tworzeniem nowych połączeń nerwowych w mózgu, nabywaniem zdolności do odbierania, odróżniania i przetwarzania większej ilości bodźców sensorycznych.

Pojęcie skoków rozwojowych dziecka wywodzi się z teorii stworzonej przez holenderskie małżeństwo Hetty van de Rijt i Fransa Plooij, opisanej w książce The Wonder Weeks (Cudowne tygodnie). Co ciekawe, podstawę do sformułowania tej koncepcji, stanowiła prowadzona przez autorów obserwacja populacji szympansów, dopiero później zauważyli oni, że podobne zjawiska zachodzą także u dzieci.

Skok rozwojowy z perspektywy dziecka

Skoki rozwojowe u dziecka są dla malucha swego rodzaju szokiem. Tuż po narodzinach jego świat jest bardzo prosty, dobiegające z zewnątrz obrazy, dźwięki, ruchy, doznania dotykowe zlewają się w jedną bezkształtną masę. Dopiero później umysł dziecka uczy się je różnicować, łączyć, interpretować, rozumieć. Zanim to się stanie, zanim maleństwo osiągnie kolejny etap rozwoju, może czuć się zdezorientowane, wręcz przytłoczone wielością i różnorodnością doznań. Nie rozumie, co się z nim dzieje, choć już czuje, że jest to coś zupełnie nowego... Stąd większa potrzeba kontaktu fizycznego z rodzicami, zwłaszcza mamą, drażliwość czy płacz.

Jakie są objawy skoków rozwojowych u dziecka?

Rodzice często pytają, jak rozpoznać skok u niemowlaka. Z pewnością należy zwrócić uwagę na takie zachowania i stany poprzedzające, jak:

• rozdrażnienie;
• niepokój psychoruchowy lub przeciwnie – apatia;
• wybuchanie płaczem bez wyraźnego powodu;
• problemy z zasypianiem oraz częste wybudzanie się;
• silna potrzeba bliskości, „domaganie” się kontaktu z mamą;
• wrażenie zastoju, a niekiedy wręcz regresu intelektualno-emocjonalnego.

Później zaś przychodzi bardzo szybki progres. Niekiedy widoczne zmiany zachodzą w ciągu jednego dnia lub nocy, często nowe umiejętności objawiają się w większych zestawach. Maluch nagle zaczyna więcej widzieć, słyszeć, czuć, wydaje zupełnie nowe dźwięki etc.

Zachowanie dziecka podczas skoku rozwojowego może się różnić w zależności od wieku. Inne są wyzwania rozwojowe w okresie 0-4 miesięcy, inne 5-6, a jeszcze inne w drugim półroczu okresu niemowlęcego. Różni się też czas występowania objawów poprzedzających. W przypadku pierwszych skoków mogą się one utrzymywać zaledwie kilka dni, później jest to z reguły kilka tygodni. Z wiekiem wzrasta też ich intensywność, co nie powinno dziwić ze uwagi na fakt, że im starsze dziecko, tym więcej środków wyrazu posiada.

Kiedy pojawiają się skoki rozwojowe?

Kiedy występują kolejne skoki rozwojowe ? Kalendarz przedstawia się następująco:

• 5 tydzień (wrażenia) – pierwszy skok rozwojowy u dziecka przynosi zwiększenie uważności, ciekawości, wrażliwości, rośnie jego aktywność, pojawia się pierwszy uśmiech;
• 7-9 tydzień (wzorce) – maluch zaczyna kojarzyć pewne wzory zachowań, łączyć proste następstwa faktów, zaczyna rozpoznawać twarze, wydaje pierwsze bardziej świadome odgłosy, podnosi główkę, rozgląda się, usiłuje sięgać do przedmiotów;
• 11-13 tydzień (niuanse) – dziecko dostrzega bardziej złożone różnice w tonie głosu, wyrazie twarzy, kształtach, kolorach etc.; śledzi ruch podążając za nim wzrokiem, ogląda przedmioty, stara się je chwytać i wkładać do buzi;
• 14-19 tydzień (wydarzenia) – junior zaczyna łączyć przyczyny ze skutkami, co jest wstępem do lepszego rozumienia świata, może też próbować parować pierwsze sylaby, zauważa swoje odbicie w lustrze, podnosi się, być może nawet już raczkuje;
• 22-26 tydzień (relacje) – dziecko odróżnia osoby, nadaje im znaczenie, odczuwa po raz pierwszy tzw. lęk separacyjny związany ze znikaniem mamy z pola widzenia. Zazwyczaj już siada, co pozwala mu oglądać świat z innej perspektywy;
• 33-37 tydzień (kategorie) – niemowlę zaczyna grupować pewne fakty, wydarzenia, przedmioty, ludzi, przydając im wspólne cechy oraz różnicując z innymi. Uczy się wyrażać emocje w sposób bardziej złożony, aniżeli tylko za pomocą płaczu i uśmiechu. Pojawia się bardziej dojrzała mimika, gesty. Skok rozwojowy w 8 miesiącu często jest najbardziej widoczny i doniosły, ale też wiąże się z najbardziej uciążliwymi i długotrwałymi objawami poprzedzającymi;
• 41-46 tydzień (sekwencje) – dziecko zaczyna wykonywać bardziej złożone kombinacje czynności, takie jak chowanie klocków do pudełka czy składanie z nich prostych konstrukcji. Szuka, celuje, rozgląda się, wyraża chęć robienia czegoś lub niechęć do tego, rysuje pierwsze kształty itd.

Oczywiście kalendarz ten jest umowny, skok rozwojowe u niemowląt przebiegają w różnym tempie i z różną intensywnością. Nie u wszystkich bobasów są zauważalne z równą mocą.

Rozwój dziecka w drugim roku życia

Skoki rozwojowe dziecka po 1 roku życia są mniej gwałtowne, a postępy nieco wolniejsze, aczkolwiek wciąż notowany jest dynamiczny rozwój intelektualny, emocjonalny i poznawczy.

Zazwyczaj w kalendarzu wyróżnia się trzy skoki: w 13-16 miesiącu, a także miedzy 17 a 20 i pomiędzy 21 a 24. Są one dłuższe, następują po sobie bez wyraźnych faz regresu i tak bardzo uciążliwych objawów poprzedzających. Postęp jest więc bardziej płynny.

Ostatni skok rozwojowy dwulatka powinien zakończyć się nabyciem przez dziecko takich umiejętności, jak m.in. naśladowanie osób dorosłych, samodzielne wykonywanie wielu czynności bądź wyraźne sygnalizowanie potrzeby ich wykonania (na przykład zrobienie siusiu). Z reguły maluch sprawnie funkcjonuje w pozycji pionowej, niektóre dzieci wypowiadają już pierwsze zdania. Rośnie zainteresowanie ciałem – własnym i innych ludzi. Pogłębiają się i niuansują więzi z rodzicami.

Jak sobie radzić w trakcie skoku rozwojowego?

Kamienie milowe rozwoju dziecka są trudne nie tylko dla malucha, ale też często dla jego rodziców. Płaczliwość, pobudliwość, kłopoty ze snem – to wszystko może wywoływać u mamy i taty rozdrażnienie, niezrozumienie, czasem też obawę. Nie należy się poddawać tego typu uczuciom. Dziecko w okresach poprzedzających skoki potrzebuje dużo cierpliwości i bliskości. Uczucia można okazywać przy różnych okazjach, choćby w czasie karmienia piersią – należy pamiętać, że czynność ta ma duże znaczenie także dla rozwoju emocjonalności dziecka. Rodzice muszą pamiętać, że trudny czas minie, a etap, który po nim nastąpi, będzie obfitować w nowe, radosne doświadczenia dla całej rodziny.

Wraz z rozwojem kompetencji poznawczych i emocjonalnych, zmieniają się też wszystkie inne aspekty funkcjonowania malucha, choćby w kwestii potrzeb żywieniowych. W 5-6 miesiącu życia dziecko staje się gotowe, by wkrótce zacząć poznawać inne smaki. Jeżeli niemowlę wykazuje umiejętności rozwojowe i gotowość do rozszerzania diety, zaleca się, by nie wcześniej niż od 17. tygodnia życia (poczatek 5. m.ż.) i nie pózniej niz w 26.t.z. (poczatek 7. m.ż.) zacząć wprowadzać do jego diety nowe pokarmy. Podstawę wciąż powinno stanowić mleko matki, ale stopniowo menu rozszerza się między innymi o produkty zbożowe (takie jak różnego typu kaszki ) oraz inne produkty (mogą to być na przykład obiadki i zupki, początkowo warzywne, potem z rybami, czy delikatnym mięsem).

Źródła:

Agnieszka Pawełko, Rozwój psychofizyczny dziecka od urodzenia do 3 lat,

Magdalena Czub, Rozwój dziecka Wczesne dzieciństwo, Warszawa 2014, Instytut Badań Edukacyjnych.